voor opdrachten in kunst en vormgeving
Hoe monumentaal de tekeningen van Lenneke van der Groot soms ook zijn, het werk van een onvervalste tekenaar plaats je niet zomaar middenin woonwijken of winkelstraten. Toch is dat precies waar haar tekeningen binnenkort te zien zijn. Zowel het eeuwenoude, bedrijvige hart van Beverwijk als de Zeister wijk Kerckebosch worden met haar lichtprojecties opgeluisterd.
Voor beide locaties maakte Van der Groot tekeningen voor zogeheten gobo-projecties; van elke tekening is een gelaagd glazen schijfje geproduceerd en wordt zo vanaf een paal op de grond geprojecteerd. Een precies karwei, zowel voor de kunstenaar als voor de gobo-specialist. Talloze elementen beïnvloeden het oorspronkelijke beeld; de afstand van de projector tot de grond bepaalt de grootte, de ondergrond doet mee met het beeld, het omgevingslicht speelt een rol, om van het standpunt van de toeschouwer nog maar te zwijgen.
Omdat beide projecten op het moment van schrijven (nog) niet te zien zijn, spreek ik Lenneke van der Groot in haar atelier in Amsterdam. Terwijl boven ons mannen over het hellend dak heen en weer wandelen voor werkzaamheden, vraag ik me hardop af of het contrast tussen werk maken voor de openbare ruimte en de vrijheid en flexibiliteit die je als tekenaar hebt, niet erg groot is. ‘Ik vind het onwijs leuk om in opdracht te werken. Je moet inderdaad met veel dingen rekeningen houden en dan is het geweldig om iets te bedenken dat zo goed blijkt te passen in de opdrachtomschrijving. In mijn vrije werk ben ik vrij intuïtief, maar bij de opdracht in Beverwijk werkte ik veel conceptueler.’
Aan de wanden van het atelier hangen de originele, cirkelvormige tekeningen die de basis vormen voor de gobo-projecties. Het verschil tussen de twee locaties is groot en zo ook de tekeningen; voor de woonwijk Kerckebosch tekende Van der Groot vijf dieren tegen een achtergrond van geometrische patronen. Voor Beverwijk zie ik abstracte vormexperimenten; golven, stippen, cirkels, kreukelige lijnen.
Situatieschets Beverwijk
In Beverwijk is de opdracht aan Van der Groot onderdeel van een grootscheepse opknapbeurt van het centrale winkelgebied. Het betreft een tijdelijk lichtkunstwerk, waarvan de projectiepalen hergebruikt kunnen worden voor andere, seizoensgebonden projecties. De opdrachtomschrijving vermeldt dan ook het thema ‘Winter’. ‘Het is nooit zo gezegd, maar de commissie in Beverwijk is op zoek naar meer gezelligheid. Het woord ‘sfeer’ viel heel vaak.’ Van der Groot vertaalde ‘winter’ naar ‘verstilling’. ‘In de winter zitten mensen meer binnen, dieren houden een winterslaap, alles vertraagd en raakt meer naar binnen gekeerd.’
De slechte reputatie en leegloop waar de Breestraat in Beverwijk de laatste jaren mee te kampen had, blijkt geen recht te doen aan haar rijke historie, zo ontdekt Van der Groot in archieven, projectstudies en het plaatselijke Kennemerlandmuseum. ‘Beverwijk was ooit een levendige handelsplaats waar schepen van over de hele wereld aanmeerden. Amsterdammers lieten om die reden daar een huis bouwen. De kleine grachtenpand-achtige huisjes zie je nog steeds terug in het straatbeeld.’ Op het breedste punt van de typische, langgerekte ovale vorm van de Breestraat konden vroeger de door paarden gedreven karren omkeren. En precies daar komen nu Van der Goots projecties.
Een kaart van Beverwijk uit 1927, met prominent de Breestraat (Collectie Museum Kennermerland)
Vier originele tekeningen voor het ontwerp in Beverwijk, elk ø 33 cm, gemengde techniek op papier, 2017
Tijdens haar zoektocht stuit Van der Groot ook op de – onder oudere inwoners van Beverwijik legendarische – tapijtenknoperij Kinheim, rond 1910 gestart door mevrouw Polvliet, geïnspireerd door de technieken en patronen die zij tijdens reizen naar Marokko zag. ‘Kijk die patronen, dat is toch prachtig? Mevrouw Polvliet gebruikte ontwerpen van in die tijd vooruitstrevende kunstenaars.’ Voor Van der Groot valt alles daarmee op z’n plek. ‘De tapijten vertonen veel overeenkomsten met mijn tekeningen; de aandacht, de details, de onregelmatigheden. Bij het knopen van tapijten en bij het tekenen is een rechte lijn bijna nooit perfect recht. En dan de details; tijdrovend om te maken, maar ook om te bekijken.’ Van der Groot wil graag dat de abstracte lichtcirkels op de grond associaties van warme tapijten oproepen, waarvan de kleuren en patronen de voorbijgangers verleiden om stil te staan, mentaal een andere wereld in te gaan, en daarmee een tegenwicht bieden aan de voortdurende versnelling in het leven van alledag. ‘In sommige nomadenculturen ben je thuis zodra je je tapijtje hebt uitgerold. Dat past hier ook, het zou een plek moeten worden waar je graag even wilt blijven.’ Tijdens een test blijkt dat de tapijten ook fungeren als een soort podium; ‘Zodra mensen in de lichtcirkel gaan staan, doen ze iets geks. Ik hoop dat mensen selfies gaan maken en dat het online een eigen leven gaat leiden. Daar lenen de projecties zich heel goed voor.’
Kinheim tapijt uit de collectie van Museum Kennemerland
Waar in Beverwijk de cirkels dienen om mensen stil te laten staan, een plek om te verblijven, is dat in Kerckebosch juist niet zo. Als je daar in het licht gaat staan, sta je midden op straat. Kerckebosch is een prachtig boomrijke, meanderende wijk van Zeist met een toch al bijzonder lichtplan van rode straatverlichting. ‘De wijk is opgezet als de vijf vingers van een hand die in de omringende natuur steken, met als idee dat natuur en bebouwing vermengd raken.’ Aan de Kerckeboschlaan bedacht Van der Groot bij iedere ingang naar een woonscheg een projectie van een dier. Een dier dat zomaar in werkelijkheid, vanwege het passende leefklimaat, een soort buurman zou kunnen worden, zoals de vleermuis of de vos. ‘Omdat de tekeningen voor de bewoners gemaakt zijn, zien zij het dier rechtop als ze de Kerckeboschlaan naderen. Ik wilde graag dat het voor hen echt een herkenningspunt is en dat ze tegen hun bezoek kunnen zeggen: je moet bij de ransuil linksaf.’
Drie projecties op de Kerckeboschlaan in Zeist: Vleermuis, Zandhagedis, Ree
Als passant zie je echter nooit een cirkelvormige projectie, altijd een vertekende versie. ‘Daar heb ik vanaf het begin rekening mee gehouden.’ Van der Groot houdt een tekening horizontaal al draaiend op ooghoogte. Je ziet de ruitvormen klusteren en dik worden en bij doordraaien in lange strepen veranderen. Door het ontbreken van een figuratief beeld, is de beweeglijkheid in de tekeningen in Beverwijk nog interessanter, de lichttapijten verleiden je om in de buurt te blijven en ze van alle kanten te verkennen; dynamiek en verstilling op een en dezelfde plek.
Gelukkig blijft Kerckebosch voorlopig het thuis van de lichtprojecties van Van der Groot. En misschien, misschien bevallen die wonderbaarlijke platte, maar toch ruimtelijke lichttapijten de Beverwijkers ook wel zo goed, dat ze stiekem ook mogen blijven.
Meer informatie:
Carpets of Light, Breestraat, Beverwijk
De natuur terug, Kerckebosch Zeist
Beeld: Lenneke van der Groot
Publiek Gemaakt stelt zich ten doel een belangrijke bijdrage te leveren aan het vergroten van de publieke belangstelling voor kunst en vormgeving. Publiek Gemaakt stimuleert opdrachtgevers om met kunstenaars en vormgevers samen te werken aan een buitengewone openbare ruimte.
