Jeroen van Westen over zijn rol bij de ontwikkeling van het Vechtpark in Hardenberg

Eigenlijk heb ik de voorwaarden kunnen scheppen om kunstenaars in te schakelen zoals ik het liefst zelf als kunstenaar ingeschakeld zou willen worden.

Publiek Gemaakt sprak op een mooie zomerse dag op het Sallandse platteland met kunstenaar Jeroen van Westen over zijn rol als intendant bij de inrichting van het Vechtpark in Hardenberg. Het Vechtpark is een strategie om de rivier en de stad beter met elkaar te verbinden. Het wordt een gebied waar water, beleving en natuur de ruimte krijgen. Het Vechtpark is een gezamenlijk initiatief van de gemeente Hardenberg en waterschap Vechtstromen en maakt onderdeel uit van het provinciale programma Ruimte voor de Vecht.

Kun je iets vertellen over jouw rol bij de ontwikkeling van het Vechtpark en hoe je hierbij betrokken bent geraakt?

Het idee van een Vechtpark is afkomstig van LOLA Landscape Architects die in een brainstorm voorstelde de rivier opnieuw te verbinden met Hardenberg door de aanleg van een park langs de Vecht. Hierbij waren ook kunstenaars betrokken maar gemeente en waterschap waren uiteindelijk niet enthousiast over de invulling van het park. Ik ben toen op voordracht van de provincie Overijssel aangesteld om te kijken hoe kunst op een andere wijze een bijdrage zou kunnen leveren aan het park. Na inventariserende gesprekken met het Waterschap en gemeente ben ik gekomen met een andere interpretatie van het idee park waardoor er echt ruimte zou zijn voor de kunst om aan idee en ontwerp van het park mee te werken.

Wat was de reden dat de gemeente de voorkeur had voor jouw aanpak?

Gemeente Hardenberg zet bestuurlijk in op een integrale benadering en wil als de gelegenheid zich voordoet kunst dan ook integreren in de planvorming. In die zin hebben ze een voorkeur voor ‘functionele’ kunst. Zelf wil ik altijd graag laten zien dat kunst een rol speelt binnen en vanuit de maatschappij.

Hoe ben je te werk gegaan om kunst een integraal onderdeel te laten uitmaken van het Vechtpark?

Dan moet ik terug naar de opmerking dat ik kwam tot een andere interpretatie van het park.

De fysieke en mentale ruimte om te kunnen denken over een park komt voort uit fundamenteel anders denken over waterbeheer.

In mijn ogen is dat een cultuuromslag in Nederland, en één die onderschat wordt, te vaak niet meer lijkt te zijn dan een nieuwe civieltechnische zet in het schaakspel met het water. Door de verschillende partijen te vragen om een uiteenzetting van hun doelen, en gezamenlijk na te denken over wat deze kunnen betekenen voor het leven in Hardenberg werden de contouren van de cultuuromslag zichtbaar. Ik heb vervolgens werk laten zien van kunstenaars die vanuit verschillende invalshoeken en disciplines in de openbare ruimte werken en aansluiten bij hoe er werd gedacht over de potenties van het Vechtpark voor Hardenberg.

Een aantal van hen is gezamenlijk uitgenodigd voor een dag in het gebied van het Vechtpark en we zijn daar rondgeleid door mensen met kennis over het gebied. Die dag eindigde met een soort speeddate waarin de kunstenaars aanvullende vragen konden stellen. Vervolgens werd aan de kunstenaars gevraagd om binnen een maand te komen met een sollicitatiebrief. Dus niet een schetsvoorstel of ideeënschets maar een brief waarin de kunstenaar beargumenteerd omschreef waaraan deze graag zou meewerken en mee-ontwerpen bij de totstandkoming van het Vechtpark. Zelf heb ik positieve ervaringen met deze manier van werken opgedaan in Amerika en Wales. De beste sollicitaties hebben we gepresenteerd aan B&W en gemeenteraad van Hardenberg. En zij spraken de voorkeur uit voor de geïntegreerde opgaven. Dat waren er uiteindelijk vijf en die hebben we opdracht mogen geven.

Wat voor soort opdracht kregen de kunstenaars dan?

In feite de door henzelf in hun sollicitaties geformuleerde opdrachten. Deze kunstenaars werden deel van de ontwerpteams van de verschillende deelgebieden in het Vechtpark. Deze ontwerpteams bestaan verder uit ingenieurs, landschapsarchitecten, bewoners en andere betrokken partijen, zoals bijv. de natuur-, kano –en visvereniging, middenstandsvereniging, LTO en een evenementenorganisatie. Per deelgebied was er een budget beschikbaar en daar moeten ze gezamenlijk uitkomen.

Kunstenaars maakten een offerte voor hun bijdrage aan het proces. Bij het definitieve ontwerp is in overleg met het project leidende bureau Royal Haskoning – DHV door de kunstenaar een inschatting gemaakt van wat hij/zij nog moest doen, techniek en uitvoering liggen breder bij de projectuitvoerders.

En wat waren dan de randvoorwaarden voor het landschapsontwerp?

Bij alle deelgebieden vormen de eisen op het gebied van waterveiligheid, natuur en de ambitie van de stad om er een park van te maken het kader. Men begon dus gewoon echt blanco en probeerde steeds antwoorden te vinden op vragen als: wat willen we in dit deelgebied? Hoe gaan we het gebruiken? Loopt er een pad? En waar loopt dat dan? In een tweede bijeenkomst kwamen er nieuwe inzichten en gedachten bij. Dat werd allemaal verwerkt in een tekening. Alles wat niet in de tekening was opgenomen werd beargumenteerd waarom het niet was opgenomen. In 3 tot 5 werksessies werden eigenlijk de keuzes gemaakt die in het landschapsontwerp opgenomen moeten worden. Dat werd vervolgens verder uitgewerkt door de landschapsarchitect, kunstenaars en ingenieurs. De continuïteit en eenheid zit in het onderliggende eisenpakket (waterveiligheid, natuur en recreatie en educatie) dat wordt bewaakt door waterschap, Gemeente en mij. Samen borgen we het idee van een (samenhangend) Vechtpark door alle deelprojecten heen.

Ben je dan eigenlijk niet een soort supervisor?

Misschien wel, maar tegelijkertijd ook iemand die tussen de bewoners, kunstenaars, gemeente, waterschap en ingenieurs in staat. Ik blijf werken aan het idee van een Vechtpark voor Hardenberg. Als ik in de gaten heb dat de techneut de kunstenaar niet begrijpt of andersom. Dan zorg ik dat er een extra gesprek komt.

Het proces van hoe je de kunst inschakelt klinkt heel interessant. Publiek Gemaakt is nieuwsgierig naar de resultaten. Kan je er iets meer over vertellen?

De eerste opdracht is gegeven aan Atelier Veldwerk. Zij gaven aan dat ontwerpen aan een park in de Vecht gauw kan leiden tot een ‘stedelijke taal’ in het rivierbed. Daarom stelden ze voor een goede analyse te maken van de taal van de Vecht van bron tot monding, en daaruit een soort ontwerpershandboek te maken: ‘Staalkaarten voor het Vechtpark’. Met dit handboek willen ze eenheid brengen in alle ‘losse’ inrichtingselementen (zitgelegenheden, steigers, aanlegplaatsen, kijkschermen, bewegwijzering, afrasteringen, enz.). Bij alle ontwerpsessies ligt dit handboek op tafel.

In één van de deelgebieden hebben ze een kijkhut gerealiseerd van gebiedseigen materialen en technieken dat laat zien hoe je denkend vanuit het gebied een nieuw beeld kunt opbouwen.

Carmela Bogman

Als je de rivier weer een plek wil geven in Hardenberg, dan moet er ook ruimte zijn om te spelen met het water, niet alleen in vorm, maar ook echt: spel in de zin van natte voeten, beestjes kijken in het water e.d. Carmela heeft voor het aan de Vecht gelegen natuureducatiecentrum De Koppel een watertuin ontworpen in samenwerking met vrijwilligers en de lokale groene school.

In deze watertuin kun je de rivier in het klein met al zijn mogelijkheden en vormen van natuur beleven. De tuin heeft een open verbinding met de Vecht en is reeds gerealiseerd.

Jeroen Hoogstraten

“Voor mij kan het winterbed van de Vecht het zomerbed voor Hardenberg worden”. Dat is de uitspraak waarop Jeroen Hoogstraten is uitgenodigd om mee te denken en ontwerpen aan het Vechtpark. Hij liet zijn oog vallen op het gebied dat in het bestemmingsplan gereserveerd is als evenemententerrein. Juist daar moet ook een ‘echt’ kunstwerk komen in waterstaatkundige zin.

Als het water te hoog komt dan kan het via deze overlaat het achterliggende Heemsermarspark instromen. Hij heeft dit technische hoogstandje in samenwerking met de ingenieurs zo ontworpen dat je er ook op kunt spelen en zitten.

Het beeld doet denken aan de Giant causeway in Ierland, maar is een overlaat, een trap, en een tribune die twee parken met elkaar verbindt.

Erick de Lyon

Kunstenaar Erick de Lyon werkt aan twee projecten in het Vechtpark. Het ene is een sculpturale analyse van hoe de Vecht in het landschap ligt. Hardenberg is zo ongelijkwaardig met de Vecht gegroeid waardoor je de waterlijn eigenlijk niet meer kunt beleven. Zijn analyse eindigt in beeldende vragen. En die vragen liggen voortdurend bij de ontwerpsessies op tafel. Ik zie het als sterke kwaliteitsverbeteringen. Het helpt om op een ander niveau eenheid te brengen. Je bent toch bezig met een rivier die een flink aantal keren over de kop gegaan is en nu eigenlijk weer over de kop gaat met weer andere ideeën over waterbeheer. Het is zaak te proberen er een gevoel van ruimtelijke, landschappelijke -culturele- eenheid in te brengen.

Een andere kwestie waar hij zich mee bezig heeft gehouden is de toegankelijkheid van het winterbed, en dat is van belang als je het als park wilt gebruiken. Dit concentreert zich op de bruggen over de Vecht. Deze verstoren eigenlijk  het ritme van de rivier. Tegelijkertijd zijn het logische plekken voor ingangen van de bedding. Onder de bruggen door zouden er ook verbindingen moeten zijn zodat je het winterbed in een doorlopende lijn kunt bewandelen. Voor één brug heeft hij een zeer innovatieve oplossing bedacht.

Dit ontwerp versterkt het beeld van een mooie doorlopende brug. En dat door maar een kleine aanpassing te doen en hergebruik van wat daar verder nog in de grond zit. Het wordt een fantastische leefbrug en dat  terwijl deze brug niet eens in het project van gemeente en waterschap zat.

Observatorium

Het Observatorium is hier vooral geïntrigeerd door het elkaar raken van verschillende snelheden, vooral aan de noordwestelijke toegang van het Vechtpark. Zij stellen een transferium voor op de dijk. Ze hebben een schijf ontworpen waar de weg op de dijk aankomt, en dat worden parkeerplekken in een radiale vorm. Vanaf die parkeerplek kan je naar de brug kijken of naar het stadje, of naar de aardappelvelden.

De buitenrand krijgt een brede licht verhoogde rand waar je op kan zitten als een grote ronde  bank. Tegelijkertijd is het ruimtelijk en in betekenis een tegenbeeld van het zgn Jodenbergje aan de andere kant van de brug, een klein joods kerkhofje  in een ronde bolle vorm met in het midden een boom.

Hoe bevalt jouw rol als intendant/curator in vergelijking met jouw kunstenaarschap?

Ik ben persoonlijk heel blij met de werkmethode voor het Vechtpark. Deze past heel goed bij mij. Het is voor mij eigenlijk niet heel anders dan als ik kunst maak. Ik werk graag met het materiaal dat er is, dat zijn mensen, het landschap, en dit keer spelen ook kunstenaars hierin een rol. Eigenlijk heb ik de voorwaarden kunnen scheppen om kunstenaars in te schakelen zoals ik het liefst zelf als kunstenaar ingeschakeld zou willen worden. Zoals ik ook denk dat je zo kunt ontsnappen aan het aloude probleem dat wanneer je als kunstenaars werkt in of met de openbare ruimte, je wordt ingezet als een soort oplosser van problemen in plaats van dat je ook bezig bent de ‘wereld’ mee te nemen in je eigen (artistieke) ontdekkingsreis.

Publiek Gemaakt blijft de ontwikkelingen in en rondom het Vechtpark volgen.

Voor meer informatie over het Vechtpark zie: www.vechtparkhardenberg.nl

Klik op de namen voor meer informatie over: Jeroen van Westen, Atelier Veldwerk, Carmela Bogman, Jeroen Hoogstraten, Erick de Lyon en Observatorium.