voor opdrachten in kunst en vormgeving

Deventer Raamwerk, een community kunstwerk van Loes ten Anscher

Het nieuwe stadhuis in Deventer van Neutelings Riedijk Architecten heeft een opvallend grid van kozijnen. In de raamwerken zijn vingerafdrukken van inwoners van Deventer te zien. De vingerafdrukken zijn uitgevoerd in aluminium en als een sierlijk en uniek hekwerk in de kozijnen geplaatst. Op drie locaties in het gebouw zijn ze te vinden: in het atrium, de binnenplaats (de Burgemeestershof) en aan de voorgevel aan het grote kerkhof. Loes ten Anscher verzamelde voor Deventer Raamwerk meer dan 2300 vingerafdrukken. Dat deed ze op zo democratisch mogelijke wijze.

Voorgevel

‘Omdat ik ruimtelijk werk maak, ben ik mij meer gaan bewegen in de richting van social design en community art’, legt ze meteen aan het begin van het gesprek uit. ‘Als je ruimtelijk werkt dan verhoud je je al tot de ruimtelijke context. Het is dan een kleine stap richting de sociale context. Ik wil werk maken dat niet alleen ruimtelijk maar ook sociaal kan landen.’

Inspiratiebronnen

Die sociale component was belangrijk. Niet alleen belichaamt een gemeentehuis de hele gemeenschap, maar de nieuwbouw was vanwege de hoge kosten ook nog eens omstreden. Twee colleges waren er al over gevallen. Voor- en tegenstanders weer bij elkaar brengen was daarom voor Ten Anscher een belangrijk punt van inspiratie.

Neutelings Riedijk Architecten is bekend van het Museum Aan de Stroom in Antwerpen en het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum. In die projecten, en ook in Deventer, liet het bureau een extra beeldende kwaliteit maken nadat het zelf een krachtig ontwerp met plaatselijke identiteit had neergezet. De houten frames in het gebouw maken het warm en stralen ambachtelijkheid uit. De zeven verschillende formaten van de frames staan op wiskundige wijze tot elkaar in verhouding en zijn zo toegepast dat er een sterk ritme ontstaat.

Atrium

‘Vanaf het begin heb ik gedacht dat ik iets moet met dat grid. De opdracht was om verschillende elementen te ontwerpen als een soort oriëntatie op het gebouw. Toch heb ik me uitsluitend op het grid geconcentreerd. Daarnaast wilde ik iets doen met de inwoners van Deventer omdat zij zich, zeker na de voorgeschiedenis van dit gebouw, gerepresenteerd moesten voelen en dat wilde ik zichtbaar maken. Nog een inspiratie vormde de locatie van het stadhuis. Er tegenover ligt de Lebuïnuskerk waarvoor ik eerder een tijdelijk project heb gemaakt: een bouwschutting met post-gotische versieringen die rechtstreeks teruggrijpen op de ramen van de kerk. Dat project draaide om ambacht en onze huidige blik. Wij leven in een tijdperk van na de industriële revolutie en zijn dus gewend aan herhaling van vormen. Sterker, we gaan er van uit dat vormen zich herhalen. Maar al die vensters in de kerk zijn anders. Ook voor mij was dat na jaren een openbaring. Dat gegeven van uniciteit en ambachtelijkheid wilde ik in het stadhuis gebruiken.’

Fysiek referendum

Toen Ten Anscher na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014 met het project begon was de sfeer rondom de nieuwbouw niet positief. Maar na twee jaar is dit veranderd. ‘De kwaliteit van het gebouw en het kunstproject hebben de mening positief beïnvloed, dat hoor ik namelijk veel terug. ‘Dit project deugt’ zegt men. Ook zijn de Deventenaren trots en vereerd: ‘Dit is nergens anders’ zeggen ze.

Binnenplaats

Om mensen rondom de nieuwbouw van het gemeentehuis weer bij elkaar te brengen zorgde ze ervoor dat ook tegenstanders iets met hun woede konden doen. ‘Mensen konden kiezen van welke vinger ze een afdruk gaven, een klein aantal koos voor de middelvinger. De weerstand tegen dure overheidsgebouwen zat diep. Deventer werd vroeger Moskou aan de IJssel genoemd.’ Verder is de hele uitvoering van het project zo transparant en zichtbaar mogelijk geweest. De filmpjes op de website van de kunstenaar illustreren dat.

De mogelijkheid tot participeren is zo groot mogelijk gemaakt, en de drempels verlaagd. Want zelfs aan mensen die angstig zijn om hun identiteit af te geven (bijvoorbeeld een vrouw uit Irak) of een strafblad hebben is gedacht, aangezien er ook voor de tenen kon worden gekozen. ‘Het is je identiteit en je kunt er een fysiek referendum mee houden. De keuze voor welke vinger of teen was een middel om mensen te laten kiezen hoe ze meededen. Zo waren er ook die met hun ringvinger hebben meegedaan omdat ze van hun stad houden. De enige eis die ik aan mensen heb gesteld is dat ze ingeschreven moesten zijn bij de burgerlijke stand van Deventer.

Verzamelen van vingerafdrukken

Via de gemeentelijke basisadministratie is er met toestemming van B&W een ‘representatieve aselecte steekproef’ gedaan. Dat betekent dat iedereen een even grote kans heeft om in de steekproef terecht te komen. De personen die daar uit kwamen werden aangeschreven en uitgenodigd om samen met 1 persoon van eigen keuze mee te doen. Daarna is Ten Anscher met een heel team de wijken en dorpen rond Deventer in gegaan. ‘We stonden dan een weekend lang op een centraal punt met thee, lange vingers, een bouwkeet, scanmateriaal en toestemmingspapieren. Om de privacy te waarborgen hebben mensen een hangertje gekregen met het logo van het project en hun unieke nummer. Dat nummer was het nummer van hun vinger- of teenafdruk en werd vervolgens gekoppeld aan een raamwerk. We hebben net een weekend achter de rug waarin we de 2264 deelnemers (of hun erven) in groepen van 200 hebben geholpen hun vingerafdruk terug te vinden in het gebouw. Het was heel bijzondere om te ervaren hoe belangrijk deze dag was voor veel van de deelnemers.’

Compositie

Om de vingerafdrukken zo evenwichtig mogelijk in het gebouw in te passen is er een totaalcompositie gemaakt waarvoor de vingerafdrukken werden gecategoriseerd. Zo wijzen de lijnen naar links of naar rechts, zijn er afdrukken bij met ‘aandachtstrekkers’ (een soort mozaïekjes of eilandjes en afdrukken met meer concentrische lijnen) en zijn er de zogenaamde verbinders, de meer neutrale vingerafdrukken. Alle zes de mogelijkheden (5 vingers en 1 teen) zijn gerepresenteerd in de ramen aan de voorzijde.

Voorgevel

Vereeuwigd

‘We hebben met dit project mensen persoonlijk gevraagd of ze vereeuwigd wilden worden. Daarom zit er ook een emotionele kant aan dit project. Want wie ga je meenemen? Kinderen, kleinkinderen, een zieke vader, mensen die hun eigen uitnodiging aan iemand anders hebben afgestaan: er zijn ontroerende keuzes gemaakt. Ik ontdekte daarin ook een mooi soort van solidariteit in de verschillende generaties. Vanwege die emotionele kant kan het gebouw nu omarmd worden. Voor mij is het belangrijk dat zoveel mensen zich uitgenodigd hebben gevoeld.’

Op 13 april 2016 wordt het stadhuis officieel geopened.

Links:
Motivatie Loes in 2 minuut en 51 seconden
Aanpak verzamelen vingerafdrukken in 57 seconden
Vingerafdrukken maken van klei in een leeg winkelpand 1 minuut en 45 seconden
Bij de gieterij in 2 minuut en 21 seconden

Foto’s: Véronique Hoedemakers

Copyright © 2024 Publiek Gemaakt
Site: en