Inspiratiedag op Het Rijtven. Wie zorgt voor wie?

Het Rijtven is een woonvoorziening in een bosrijke omgeving in Deurne voor mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking. Zorgorganisatie ORO biedt er de zorg op maat die deze kwetsbare groep nodig heeft. Een veilige en prikkelarme omgeving is daarbij een vereiste. In 2014 ging ORO een langdurige samenwerking aan met kunstenaars Sjaak Langenberg en Rosé de Beer om zo tot een verbinding te komen met de wereld buiten het ‘zorgpark’. Directe aanleiding daarvoor vormde de komst van de nieuwbouwwijk De Rijtse Vennen, die tot vlak aan het terrein van Het Rijtven reikt.  Hoe ga je om met je nieuwe buur? Hoe kun je met beleid de wereld van het Rijtven vergroten met behoud van de veiligheid van de bewoners? Het is nog behoorlijk onontgonnen terrein voor dit soort zorglocaties.

De nieuwe wijk met in de achtergrond Het Rijtven. Foto: Sjaak Langenberg

Vanuit een voormalige dagbestedingsruimte in het centrale gebouw van het complex ontwikkelen de kunstenaars het concept PUUR. Dat gaat uit van de bestaande kwaliteiten van Het Rijtven en haar bewoners. Als plek in het groen biedt het een prachtige, rustige, veilige en schone omgeving waar mensen graag wonen of verblijven. Rust en onthaasting horen daarbij, iets dat de bewoners indirect ook vragen van hun zorgverleners en familie. Aan deze kwaliteiten is ook in onze prestatiemaatschappij behoefte en juist daarom vormen ze de ingrediënten voor de verbinding die Het Rijtven zoekt.

Publiek Gemaakt schreef hier al eerder over PUUR. Op 13 april bezocht Publiek Gemaakt Het Rijtven opnieuw, nu voor de inspiratiemiddag ‘Wie zorgt voor wie’ voor zorg- en kunstprofessionals. In presentaties, een lezing en rondleidingen langs de verschillende projecten wordt PUUR zichtbaarder en wordt duidelijk hoe het bestaande processen weet te doorbreken. ORO is er bij monde van bestuurder Jan Roelofs duidelijk over: “Vanaf het moment dat we met deze kunstenaars in zee gingen waren we de regie kwijt. Het is het beste dat ons is overkomen.”

De afgelopen decennia is de zorg geprofessionaliseerd, maar dat heeft die zorg ook verwijderd van de wil van de cliënt. En dat is niet altijd de beste verpleegkundige of medische zorg. Binnen ORO is daarom het motto dat men kwetsbare mensen gelukkig wil maken. En zorg is ‘slechts’ een variabele op je geluk. Kunst en vormgeving kunnen bijdragen aan dat levensgeluk. Sjaak Langenberg: “De zorgwereld en de kunst- en vormgevingswereld kennen elkaar nog niet zo goed. De samenwerking met ORO ontstond buiten de gebaande paden van een kunstopdracht, daarom konden wij op een andere, meer duurzame manier te werk gaan.”

Bankje ‘Onthaast je met ons mee?’ Foto: Ben Nienhuis

Hun opdracht was aanvankelijk de herbestemming van ‘de Biekorf’, het centrale gebouw op Het Rijtven, maar met de bredere opdracht van het nadenken over verbinding met de omgeving. ORO had de ambitie om (delen van) het terrein open te stellen. Daarom zijn Langenberg en De Beer niet van buitenaf maar van binnenuit gaan kijken naar deze plek.  Ze vroegen zich af: wat leer je van iemand waar je zorg aan verleent? “Na vele interviews met bewoners, familie en zorgverleners kwamen we maar tot één conclusie: het lijkt hier wel een wellness center!” Het heeft de kern van hun verhaal gevormd. Namelijk op een andere manier naar deze plek kijken en zo verbinding met de samenleving leggen. Directeur van Het Rijtven Ingrid de Vries: “De bewoners houden ons een spiegel voor en leren ons te onthaasten, contact te leggen en in de wereld van iemand anders te kruipen.”

De kunstenaars hielden op hun beurt de zorgorganisatie een spiegel voor. Tegen de vergadercultuur kwamen ze in het geweer en stelden daar een maakcultuur tegenover. Vanuit hun Studio PUUR gaan ze experimenteel te werk. Als alternatief voor (te dure) standaard snoezelruimtes maken verschillende kunstenaars en ontwerpers opeenvolgend een ontwerp voor een van deze ruimtes. Tijdens de inspiratiedag was de inrichting van Simone Hooymans te zien, een wandvullende projectie van een kleurrijke trage animatie met natuurbeelden, bijbehorende poefs en schemerlamp. De muziek van de Noorse muzikant Terje Isungset bleek er prachtig bij te passen. Hij bespeelt zelfgemaakte muziekinstrumenten van ijs.

Snoezelbioscoop van Simone Hooymans Foto: Ben Nienhuis

Martijn Koomen en Anke van Looveren ontwierpen een snoezelruimte met ruilbibliotheek.

In de ruimte werd de weersomstandigheid buiten zichtbaar gemaakt door veertjes in de juiste windrichting en windsterkte in een glazen object te laten bewegen. Karin van Dam maakte een ruimte vullende installatie gecombineerd met tekeningen van een bewoner op de wanden. En Merel Dames en Akke Houben maakten voor hun snoezelbioscoop een natuurfilm op Het Rijtven samen met vilten geluidsobjecten gemaakt van het oudste schaap op Het Rijtven.

In de balletjes stopten ze eikeltjes uit het bos. Alle try outs moeten leiden tot een definitieve inrichting van een multifunctionele snoezel-lounge ruimte, want medewerkers gebruiken de snoezelruimte ook als loungeplek.

Foto: Hein van Bakel

Bewoners spreken meditatieoefeningen in. Still uit de film van Twan Mickers, hieronder te zien.

Wilco Kwerreveld ontwierp een speellandschap uit natuurlijke materialen. Het is een ‘beleefroute’ zoals hij het zelf noemt voor mensen met en zonder beperking.

Voor de bewoners die zijn overleden was er geen herdenkingsplek, maar daar werd wel al jaren over vergaderd. Studio PUUR vond een rookruimte geschikt en de rokers bereid om die plek op te geven. Het is de perfecte ruimte geworden voor een stiltekapelletje. En er gebeurt nog veel meer op het gebied van reflectie. Medewerkers en de bewoners van de aangrenzende woonwijk kunnen naar Yogalessen en in Studio PUUR konden zorgprofessionals hun werk onderbreken en onder begeleiding van ontwerper Sanne Ree Barthels hangmatten knopen. Tijdens dit eenvoudige maakwerk knoopte Barthels gesprekken aan over hun werk. Dit project is in 2016 afgerond. En voor wie nog meer ontspanning wenst, hebben bewoners meditatieoefeningen ingesproken, een knipoog naar de mindfulness hype. Tijdens de inspiratiedag doen we met zijn allen zo’n oefening. We horen drie bewoners, die soms om de oefening moeten lachen: ‘Denk aan je voeten, je enkels, je benen, je kont.’

Martijn Koomen ontwierp voor het woongedeelte een ontmoetingsplek. Bewoners kunnen met elkaar of met hun bezoekers buiten verblijven in het paviljoen en bij de zitplek. Alles is rolstoeltoegankelijk en in het paviljoen kan zelfs gelegen worden of een bed naartoe verplaatst worden. De bestaande picknickbanken zijn voor mensen met een beperking eigenlijk niet toegankelijk. Foto’s: Véronique Hoedemakers

De dag werd afgesloten met een lezing van organisatiefilosoof Mieke Moor. Ze wijst op het gevaar van de papieren werkelijkheid waar organisaties in terecht kunnen komen. Ze vergeten dan wat de kern van hun werk is, en waarmee dat is verbonden. Daarom is aanraakbaarheid belangrijk, letterlijk de materialiteit van je werk. Voor kunstenaars is dat heel normaal.

Buiten de vele fysieke resultaten is het project PUUR volgens Moor interessant vanwege de ‘bijvangst’: de immateriële zaken die het teweeg brengt. Zo neemt het speellandschap stukje bij beetje de angst weg dat kinderen uit de buurt die er spelen te veel prikkels veroorzaken voor de cliënten. Het proefondervindelijk werken was nieuw. Instituties werden doorbroken. PUUR is volgens Moor geen project maar een ontwikkeling: je gaat op een andere manier met elkaar om, en komt dichter bij de ervaring van de cliënten. Het laat zien dat organisaties niet alles moeten dichttimmeren maar dat er ruimte moet zijn voor durf en experiment. Want soms zit het geluk in ongrijpbare dingen.

Tijdens de inspiratiedag werd deze film over Studio PUUR getoond:

Wil je de meditatieoefeningen doen? Beluister ze dan hier.

Meer weten over het project PUUR? www.hetrijtven.nl/Visie-PUUR

Website van Sjaak Langenberg en Rosé de Beer