voor opdrachten in kunst en vormgeving

Eerst kunst, dan stedenbouw. Op expeditie met Observatorium

Op zaterdag 27 september fietste een groep mensen langs de A20 tussen Kleinpolderplein en Terbregseplein te Rotterdam. Ze namen deel aan de expeditie Bovendoor en Onderlangs van kunstenaarsgroep Observatorium. Onder de deelnemers bevonden zich o.a. gemeenteambtenaren, architecten, een architectuurhistoricus, een kunsthistoricus, een festival organisator, een ecoloog, kunstenaars, artiesten, theatermakers, bewoners en studenten van de afdeling Spatial Design van de HKU Utrecht.

Tijdens de middag werden ze deelgenoot van een droom die wellicht in de nabije toekomst wel eens werkelijkheid zou kunnen worden. Het stuk Rotterdam tussen de twee verkeersknooppunten, dat nu vooral uit asfalt en langsrazend verkeer bestaat, transformeert in die droom in een groen stedelijk gebied.

Een nieuw perspectief op de A20

Aanleiding voor Observatorium om te gaan dagdromen over dit gebied is de komst van de Rijksweg (by-pass) A13/A16 in 2021. De verwachting is dat het verkeer op de A20 met meer dan de helft zal afnemen door de aanleg van deze nieuwe snelweg. In opdracht van Beeldende Kunst & Openbare Ruimte, een programma van het CBK Rotterdam, startten Observatorium en landschapsarchitect Marit Janse een verkenning naar wat deze vermindering van verkeer kan betekenen voor de omgeving van de A20.

Het Kleinpolderplein was de eerste bestemming van de expeditie. De fly-overs van het knooppunt Kleinpolderplein bereiken binnenkort hun houdbaarheidsdatum en door Rijkswaterstaat wordt er gesproken over afbreken. De projectgroep “Vrienden van het Kleinpolderplein” wil deze fly-overs bewaren als cultureel en infrastructureel erfgoed en ze in de toekomst toegankelijk maken voor voetgangers in plaats van auto’s. Denk bijvoorbeeld aan The High Line, een park dat in New York werd aangelegd op een in onbruik geraakte metrolijn. In 2011 richtten Observatorium en Annemieke Diekman Landschapsarchitecten het Kleinpolderplein onder de fly-overs samen opnieuw in. Onder het Kleinpolderplein bevindt zich volgens Observatorium het eerste waterplein van Rotterdam. In dit waterplein is een raster van sokkels verwerkt waar verweesde buitenbeelden (tijdelijk) een plek kunnen krijgen. Het plein biedt daarmee oplossingen voor actuele stedelijke problemen.

Het Observatorium voegde aan het landschapsontwerp ook een kunstwerk toe, Die Bocht. Het beeld van het plein als een ‘bord spaghetti’ wordt precies daar versterkt waar het bord nog een beetje leeg was. De twee ranke bruggen suggereren samen een ‘fly-through’.

Rotterdam is een stad in beweging en veel kunst raakt daardoor op drift. Het beeldenpark onder het Kleinpolderplein wordt een eerbetoon aan de wederopbouw, waar de bovenliggende snelweg een symbool van is. Een beeldenpark met kunst uit de vorige eeuw helpt om het geheugen van de stad intact te houden.

 

Het Kleinpolderplein was de eerste bestemming van de expeditie. Ruud Reutelingsberger van Observatorium probeerde zich boven de herrie van het langsrazende verkeer verstaanbaar te maken.

Deze fietskaart blikt vooruit op een (groene) toekomst voor Rotterdam. Een enorme strook asfalt die transformeert, zowel bovenlangs als onderdoor, tot een park voor mens en natuur.

De expeditie voerde de deelnemers mee naar bijzondere plekken langs en rondom de A20. Tijdens de expeditie werd de fietskaart Bovendoor//Onderlangs aan de deelnemers uitgereikt. In deze kaart krijgen diverse knooppunten langs de route een naam die tot de verbeelding spreekt, zoals bijvoorbeeld het (nog) niet bestaande en geplande Kleinpolderpark, een themapark over natuur en stad. Niet voor dieren maar voor mensen. Door de verschillende “groengebieden” zoals Blijdorp, de manege, parken als Vroesenpark en Langerakpark, het volkstuinencomplex, tennis –en voetbalvelden en een stadscamping met elkaar te verbinden kan een groot Kleinpolderpark ontstaan dat zou kunnen dienen als biotoop van Blijdorp.

Het wilde land van Duizend Tree, een paar voetbalvelden wildernis langs de A20.

De volgende bestemming was een verlaten en vergeten voetbalvereniging langs de A20 waar de natuur de afgelopen 5/6 jaar de vrije hand had. Het is een indrukwekkende ervaring om ineens middenin de stad in een paar voetbalvelden wildernis te staan. Er zijn zelfs geruchten dat er een vos is gesignaleerd. Kortgeleden nog bestemd als gebied voor een nieuwe jeugdgevangenis -wist een van de expeditie deelnemers te vertellen – is het nu verworden tot een onbestemd oord, een stuk niemandsland. Tussen planten die een meter hoog stonden, werd er gediscussieerd over de toekomst van dit terrein. Zullen we het zo laten en kijken wat de natuur er verder mee doet? Of zullen we het ontginnen en ontwikkelen tot een park voor de inwoners van Rotterdam of een moeras waar de stad haar water kan bergen?

Bij de doodlopende Hofpleinlijn werd gefantaseerd over hoe dit infrastructurele erfgoed getransformeerd zou kunnen worden tot een nieuw knooppunt van wandel -en fietspaden en als nieuwe verbinding tussen Noord en Zuid zou kunnen bijdragen aan een nieuw soort stedelijkheid.

Waar de Rotte vanuit het Noorden nog een meanderend karakter heeft met mooie oude dijkhuizen en zachte kades, verdwijnt het riviertje nadat het onder de A20 door stroomt, uit het zicht. Als het aan het Observatorium en Marit Jansse ligt, stroomt de Rotte in de toekomst zichtbaar anders door de stad waardoor het water (weer) kan bijdragen aan de leefbaarheid in de stad, zowel voor mens als natuur.

Het gaat over stilstand ten opzichte van de permanente beweging van het verkeer en waar wandelaar en automobilist zo dicht bij elkaar kunnen komen dat men elkaar in de ogen kan zien. Een snelweg pleisterplaats, een tussenzone tussen beweging en stilstand, tussen brutaliteit van het asfalt, het steen van de stad en een mens die voor even stilstaat en de wereld om zich heen beschouwt.

De expeditie eindigde op de plek waar de by-pass A13/16 al lang geleden was bedacht. Onder toezicht van Rijkswaterstaat kregen de deelnemers tijdelijk toegang tot een ongebruikt stuk snelweg vlak naast de A20 bij het Terbregseplein. Ooit had dit, volgens een van de deelnemers, de A3 naar Haarlem moeten worden, maar die is er nooit gekomen, en daarom ligt het asfalt al geruime tijd te wachten op ingebruikname.

Alternatieve gebiedsontwikkeling

Tijdens de expeditie en na lezing van de fietskaart werd duidelijk dat er veel potentie zit in de droom die Observatorium op een mooie nazomerse middag met ons deelde. Dat zit hem met name in de hoeveelheid losse of open eindjes in het gebied. De optelsom van ongeplande, ongebruikte en onbestemde gebieden, infrastructuur die haar functie verliest of verloren heeft, is groot en biedt veel kansen voor ontwikkeling. De strategie van Observatorium lijkt te zijn om onder het mom van “eerst kunst dan stedenbouw” deze droom verder uit te werken door hem met zoveel mogelijk mensen en partijen te delen en er ideeën over uit te wisselen. Het zal een uitdaging zijn om niet alleen te blijven dromen en fantaseren, maar het ook daadwerkelijk tot een uitvoerbaar plan uit te werken dat draagvlak heeft bij de Rotterdammers.

Publiek Gemaakt is nieuwsgierig naar hoe deze vorm van alternatieve gebiedsontwikkeling zich verder gaat ontwikkelen.

Meer informatie over Observatorium, klik hier.

Meer informatie over het beeldenpark onder het Kleinpolderplein, klik hier.

Alle citaten komen uit de fietskaart Bovendoor //Onderlangs van Observatorium. Alle foto’s zijn gemaakt door Anne Reenders.

Copyright © 2024 Publiek Gemaakt
Site: en