voor opdrachten in kunst en vormgeving
Tussen 2008 en 2013 verrees er een nieuw stuk Nederland uit de Noordzee: Maasvlakte 2. Het oppervlak van de Rotterdamse haven is hiermee met 20 % vergroot. De aanleg begon in 2008 en was in 2013 gereed. Tijdens de aanleg kregen verschillende Nederlandse en buitenlandse kunstenaars de opdracht om vanuit diverse invalshoeken en expertises te reflecteren op dit haast megalomane project. Sinds kort zijn alle kunstprojecten gebundeld in een vijfdelige publicatie in een cassette (inclusief memorystick met diverse films). Alles bij elkaar levert het een mooi beeld op van vijf jaar kunstprojecten bij Maasvlakte 2.
In 2008 gaf het Havenbedrijf Rotterdam in het kader van de aanleg van Maasvlakte 2 aan de toenmalige SKOR (Stichting Kunst en Openbare Ruimte) en het Nederlands Fotomuseum de opdracht voor het ontwikkelen van een meerjarig kunstprogramma. Een commissie bestaande uit Sjaak Poppe en Ria Haagsma (Havenbedrijf) Frits Gierstberg (Fotomuseum) en Theo Tegelaars (SKOR) begeleidden een serie kunstprojecten vanuit het idee dat dit project meer is dan zand, stenen en beton. Het gaat ook over mensen, cultuur, natuur en milieu, economie en globalisering, land versus water, verleden en toekomst.
Jan Dibbets, 6 Hour Tide Object With Correction of Perspective, 2009 (foto Freek van Arkel).
Gedurende vijf jaar volgden kunstenaars uit binnen –en buitenland de aanleg van de 2e Maasvlakte en onderzochten alle dimensies van het land dat voor hun ogen langzaam vorm kreeg. De kunstprojecten werden onderverdeeld in drie series: Portscapes (tijdens aanleg in 2009), Beeldproject (gedurende de hele aanleg 2008 – 2013) en Portscapes 2 (toen het land er reeds grotendeels was 2010-2013). Het publiek kwam op verschillende manieren in aanraking met deze kunstprojecten: in het havengebied zelf, via billboards langs de wegen in de Rotterdamse haven, via tentoonstellingen in Futureland (het bezoekerscentrum van Maasvlakte 2), Museum Boijmans van Beuningen, Nederlands Fotomuseum en via internet.
Publiek Gemaakt licht hieronder kort de verschillende series toe en laat een paar projecten zien. Voor een volledig beeld adviseert Publiek Gemaakt de publicatie te raadplegen want die geeft een goed beeld van de totale omvang en betekenis van het kunstproject. Het geheel is hier meer dan de som der delen.
Portscapes bestond uit een programma van tijdelijke kunstprojecten die samen met het internationale curatorenteam Latitudes werd ontwikkeld. Zij stelden een artistieke ontdekkingsreis naar de haven en de uitbreiding die nog geen realiteit was voor. Kunstenaars Lara Almarcegui, Bik Van der Pol, Jan Dibbets, Marjolein Dijkman, Fucking Good Art, Illana Halperin, Hemauer/Keller, Paulien Oltheten, Jorge Satorre en Hans Schabus werden gevraagd een kunstproject voor te stellen vanuit de vraag: Wat betekent de haven en het nieuwe land eigenlijk voor de stad, het individu, het publiek of voor de (kunst)geschiedenis?
De kunstenaars van Portscapes kennen hun klassiekers, hun werken sluiten naadloos aan bij de wetten van de land art. De tijdelijke kunstprojecten van het tiental kunstenaars bestaan soms alleen als herinnering, als gedocumenteerde daad, en overstijgen zo plaats en tijd.Machteld Leij in het artikel Nieuw Land gepubliceerd in de publicatie.
Hans-Schabus
De Oostenrijkse kunstenaar Hans Schabus liet zich in de haven fotograferen in een optimist, het allerkleinste zeilbootje dat er bestaat – en roept daarmee een beeld op van vrijheid en het streven naar het onmogelijke.
Paulien Oltheten onderzocht met haar fotografie de menselijke maat in de aanleg van de Maasvlakte.
Billboards met foto’s van Paulien Oltheten in het havengebied 2009 (foto Ben Wind).
Op You Tube zijn alle films die in het kader van Portscapes zijn gemaakt terug te kijken. Het kunstenaarsduo Bik Van Der Pol maakte een prachtige film vanuit de lucht over de aanleg van de Maasvlakte.
Beeldproject was een programmalijn waarin vijf kunstenaars en fotografen gedurende vijf jaar de opdracht kregen om nieuw werk te maken dat de zichtbare werkelijkheid als vertrekpunt zou nemen. Dorothee Meyer, Marcel van Eeden, Rosa Barba, Erik Wesselo en Marie-Jose Jongerius realiseerden nieuw werk in verschillende disciplines: fotografie, tekeningen, film en installatie.
Wie anders dan beeldend kunstenaars konden het best een eerste invulling geven aan de leegte van het komende niemandsland, een nooit eerder aangeraakte plek die geen geschiedenis, geen ziel had? Een plek zonder eigenschappen, waar de genius loci ontbreekt?Frits Gierstberg in zijn artikel Gewonnen verbeelding
Kunstenaar Marcel van Eeden nam een historisch verhaal als aanleiding voor een uitgebreide serie tekeningen die hij over een periode van een paar maanden dagelijks maakte. Samen vormen ze een vertelling over het schip de Cornelia Maersk die op 5 januari 1942 werd getroffen door twee bommen en op de plek van de huidige maasvlakte zou zijn gezonken. Alle tekeningen zijn nog te zien op Van Eedens website.
Bij Portscapes 2, 2010-2013 hadden de kunstenaars Fritz Haeg, HeHe, Jan Konings en Tomas Saraceno te maken met de nieuwe situatie van het nieuwe land.
“Hun werken zijn er ontstaan in de tussentijd: de inpoldering is voltooid en de industrie moet nog komen. Dus even, een paar jaar, was dit gebied er enkel voor de kunst en de burgers. Zij kregen daar een fysiek landschap dat door kunstenaars werd opgeladen, de kerngedachte van de gedroomde maakbaarheid aanhalend”.Sandra Smets in het artikel Lieveheersbeestjes met een vanitasboodschap
Jan Konings kreeg de opdracht om recreatieve voorzieningen te ontwerpen voor Maasvlakte 2. Dit mondde uit in de realisatie van drie strandtrappen die het publiek toegang verlenen tot het strand. In de vormgeving van de trappen verwerkte hij verschillende traphoogtes reagerend op de verschillende schaalgroottes die waarneembaar zijn in het gebied. Bovendien kunnen de trappen dan ook op verschillende manieren worden gebruikt.
Ontwerp van drie strandtrappen door Jan Konings, 2013 (foto Bas Princen).
Afgelopen mei vond in Rotterdam de eindpresentatie plaats van vijf jaar kunstprojecten in het kader van de aanleg van de Maasvlakte 2. Theo Tegelaers -destijds vanuit SKOR en later vanuit TAAK betrokken als curator – noemde het Rotterdamse Havenbedrijf een gedroomde opdrachtgever. De schaal van de landwinning die op dat moment nog moest plaatsvinden sprak enorm tot de verbeelding.
HeHe, Roduin, 2012 (foto: Freek van Arkel). HeHe liet 75 ton chemisch rood gekleurd zand over het strand uitstrooien om de kunstmatigheid van de Maasvlakte te benadrukken. De natuur zegevierde want het zand verspreidde zich in een mum van tijd waardoor de rode vlek onzichtbaar werd.
Kunstenaars werd de mogelijkheid geboden om deze landaanwinning te bevragen en daar nieuwe voorstellingen aan toe te voegen. Tegelaars prees het Havenbedrijf voor het feit dat het haar maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft durven nemen door kunstenaars te laten reflecteren op het project en er ook kritisch over te zijn. Tijdens de bijeenkomst werd het eerste exemplaar van de afrondende publicatie overhandigd aan Adri Duivesteijn (lid van de Eerste Kamer en bestuurslid Forum voor Stedelijke Vernieuwing). Hij noemde de blik van kunstenaars op het project een werkelijkheid die ook interessant is, naast die van bijvoorbeeld de ingenieurs.
Kunst heeft de Maasvlakte 2 ontsloten: heeft een ruimte die ogenschijnlijk leeg was, gevuld met betekenis.Adri Duivesteijn tijdens de eindpresentatie van Portscapes
René van der Plas, directeur Projectorganisatie Maasvlakte 2 van het Havenbedrijf Rotterdam vertelde dat hij door de kunstenaars met andere ogen is gaan kijken naar de Maasvlakte 2 en dat hij zich daardoor realiseerde dat zo’n megaproject meer is dan alleen maar infrastructuur. Bovendien hebben de kunstprojecten bijgedragen aan het imago van het Rotterdams Havenbedrijf, doordat het een breed en ander publiek in aanraking heeft gebracht met het project en de haven. De kunstenaars hebben het project cultureel verrijkt en hij vond eigenlijk dat bij belangrijke projecten er altijd ruimte geboden zou moeten worden voor het zichtbaar maken van die culturele dimensie.
Het is natuurlijk de vraag in hoeverre het Havenbedrijf bij een volgend groot project gehoor geeft aan haar eigen oproep. Maar hoe meer opdrachtgevers de toegevoegde waarde van beeldende kunst inzien en uitdragen, hoe beter. Publiek Gemaakt houdt het in de gaten.
De publicatie kan hier besteld worden.
Meer informatie over de kunstprojecten is te vinden op: TAAK en Het Rotterdams Havenbedrijf.
Publiek Gemaakt stelt zich ten doel een belangrijke bijdrage te leveren aan het vergroten van de publieke belangstelling voor kunst en vormgeving. Publiek Gemaakt stimuleert opdrachtgevers om met kunstenaars en vormgevers samen te werken aan een buitengewone openbare ruimte.
