voor opdrachten in kunst en vormgeving
Op donderdag 11 december vond er een inspirerend symposium plaats in Het Nieuwe Instituut te Rotterdam met als onderwerp: duurzaamheid in de kunsten. Het symposium werd georganiseerd door Jan van Eyck Academie op basis van intensieve gesprekken met STROOM (Arno van Roosmalen), Dutch Culture/Transartists (Maria Tuerlings en Mareile Zuber), BNO Amsterdam (Femke Glas) en Het Nieuwe Instituut (Christine Vroom).
De titel van het symposium More than Double Glazing. Sustainability in the Arts dat overigens in het Engels een stuk mystieker klinkt dan in het Nederlands, wekte de nieuwsgierigheid van Publiek Gemaakt. Zou het gaan over hoe kunst kan bijdragen aan een betere, milieu bewustere en duurzamere wereld of over hoe de culturele sector duurzamer zou kunnen opereren? Wat bleek, het ging over beide kwesties en dat in één middag! Natuurlijk te kort om echt diep op de materie in te gaan, maar toch gaven de uiteenlopende lezingen en presentaties genoeg stof tot nadenken en een goed beeld van wat dit onderwerp voor de culturele sector zou kunnen en moeten betekenen. Tracy Metz, journalist en directeur van het John Adams Institute te Amsterdam, modereerde het symposium en memoreerde in haar inleiding aan de lezing die de Canadese journalist, publicist en activist Naomi Klein kortgeleden in Amsterdam gaf naar aanleiding van haar laatste boek: This Changes Everything. Een boek over de noodzaak om het roer op alle vlakken – zowel economisch, sociaal als politiek drastisch om te gooien, willen we een aangenaam leven op aarde garanderen voor onze (klein)kinderen.
Julie’s BicycleAf en toe leek het ook wel alsof je als toehoorder was beland op een bijeenkomst van milieuactivisten. De boodschap dat het 10 voor 12 is en dat we als de wiedeweerga het klimaatvraagstuk te lijf moeten gaan, werd door verschillende sprekers bevlogen overgebracht. Bijvoorbeeld door Alison Tickell, directeur van de Britse non-profit organisatie Julie’s Bicycle. Julie’s Bicycle is een organisatie die een brug wil slaan tussen het milieuvraagstuk en de creatieve sector. Hun missie is om een creatieve gemeenschap te creëren waar duurzaam handelen aan de basis staat. Dat doen ze door organisaties binnen en buiten de UK te adviseren over hoe ze ‘duurzamer’ kunnen opereren. De organisatie is voortgekomen uit de muziekindustrie en dan met name de organisatoren van Live8, die van mening waren dat als ze de wereld ‘beter’ willen maken, bij henzelf moesten beginnen. Wat inhield dat duurzaamheid een rol ging spelen bij de organisatie van grote omvangrijke festivals en concerten. Julie’s Bicycle is inmiddels uitgegroeid tot het adviesorgaan van de creatieve sector in Engeland en is bijvoorbeeld ook partner van The Arts Council England.
Duurzaamheid als criterium voor subsidie aanvraagIan Rimmington van The Arts Council England vertelde hoe zij binnen hun beleid proberen om organisaties die door hen worden ondersteund, te stimuleren duurzamer te worden. Aanvragers moeten hun aanvraag tegenwoordig vergezeld laten gaan met een actieplan waarin wordt omschreven hoe zij binnen hun organisatie omgaan met het thema duurzaamheid. Dit varieert van energieneutrale nieuwbouw tot decors die totaal ‘cradle to cradle’ zijn ontwikkeld tot een systeem van autodelen onder orkestleden van de London Philharmonic. Langzaamaan zien ze een groei onder culturele instellingen om duurzamer te produceren en programmeren. Bovendien blijkt het ook economisch interessant omdat het kostenbesparend werkt.
What does Culture have to do with Climate Change? Everything!
Aldus David Buckland, zelf milieu activistisch kunstenaar en drijvende kracht achter de Britse organisatie Cape Farewell. Cape Farewell probeert vanuit een artistieke invalshoek het klimaatvraagstuk te benaderen en daarmee bij te dragen aan de zichtbaarheid ervan. Kunst en kunstenaars kunnen het klimaatprobleem terugbrengen tot een menselijke schaal en kunst kan dus een functie vervullen in de culturele verandering die nodig is om de klimaatverandering tegen te gaan. Buckland noemt het: ‘a cultural renaissance’.
Het is een interessante organisatie die bijvoorbeeld al vele kunstenaars (waaronder o.a Anthony Gormley, Sophie Calle), musici (o.a. Jarvis Cocker, Feist), en schrijvers (o.a. Ian McEwan, Nicole Krauss) mee heeft genomen op expedities naar plekken waar de gevolgen van klimaatverandering zichtbaar en ervaarbaar zijn. Ervaringen van deze artiesten zijn terug te vinden in songteksten, boeken en kunstwerken en dragen zo hopelijk bij aan bewustwording van deze kwestie bij het publiek. Een ander project dat Buckland tijdens het symposium in Rotterdam presenteerde was het kunstproject rondom de Swansea Bay Tidal Lagoon. Dit is een nieuw te bouwen energiecentrale aan de kust van Wales waar uit de wisseling van eb en vloed 155.000 huizen kunnen worden voorzien van duurzame energie. Cape Farewell werkt aan de realisatie van kunstwerken in de baai die de betekenis van deze nieuwe energiecentrale zichtbaar en ervaarbaar maken voor het publiek. Deze ‘powerplant’ zou wel eens de eerste energiecentrale kunnen zijn die tevens een toeristische trekpleister is.
Een voorbeeld van hoe kunstenaars het thema van klimaatverandering in hun werk agenderen is het project: The Incredible Shrinking Man van kunstenaar Arne Hendriks. The Incredible Shrinking Man is een tot de verbeelding sprekend onderzoek naar wat wat het voor planeet aarde zou betekenen als de mens kleiner van stuk zou zijn.
We zouden minder voedsel nodig hebben, in kleinere auto’s rijden, in kleinere huizen wonen en dus veel minder materiaal en energie verbruiken. Bovendien zou wetenschappelijk onderzoek hebben aangetoond dat kleine mensen langer leven. En waarom dan toch die hang naar groei? Op zijn website heeft Hendriks inmiddels een omvangrijke verzameling artikelen en wetenswaardigheden over dit onderwerp vanuit verschillende invalshoeken verzameld: (medisch)wetenschappelijk, cultureel en historisch met als intentie om de mogelijkheid van een krimpende mens serieus te overwegen.
Het symposium eindigde met een presentatie van Harmen van der Hoek, programmamanager van het Nature & Culture programma van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018. Hij lichtte toe hoe Leeuwarden oftewel Friesland als Culturele Hoofdstad een platform en generator wil zijn voor op de toekomstgerichte oplossingen voor Europese problemen. Kwesties als klimaatverandering, krimpregio’s, voedselvoorziening, economische krimp benaderen en agenderen ze vanuit een culturele invalshoek. Met de titel ‘Iepen Mienskip’ (= open gemeenschap) staat de organisatie nadrukkelijk open voor initiatieven van burgers, organisaties en instellingen etc. om zo gezamenlijk een ‘movement’ te creëren voor nieuwe toekomstperspectieven.
Het was een interessante middag in Het Nieuwe Instituut en het smaakte naar meer. Tegelijkertijd rees de vraag bij Publiek Gemaakt hoe het eigenlijk gesteld is met de Nederlandse situatie op het gebied van duurzaamheid in de kunsten? Zijn er in Nederland al cultuurfondsen die net als de Arts Council England duurzaam handelen bij hun aanvragers proberen te bevorderen en stimuleren? En bij hoeveel musea, theaters en andere culturele instellingen staat duurzaamheid eigenlijk hoog op de agenda? In de wereld van ontwerpers en (landschaps)architecten is klimaatverandering een van de belangrijkste kwesties waar men zich toe verhoudt (zie bijvoorbeeld de laatste Internationale Architectuurbiënnale Urban by Nature, of initiatieven als Nederlandwordtanders en De Ceuvel). Maar hoe is het eigenlijk gesteld met het engagement van kunstenaars ten aanzien van het klimaatprobleem? Er zullen toch meer kunstenaars als Hendriks zijn die direct of indirect met hun werk hierop reflecteren of zich ertoe verhouden? Wat dat betreft hoopt Publiek Gemaakt op een vervolg van dit symposium. Een vervolg waar wellicht een breder perspectief op het onderwerp wordt geworpen door juist vanuit de verschillende disciplines vormgeving, (landschaps)architectuur en beeldende kunst projecten te presenteren die elkaar wederzijds kunnen inspireren. Want het is een actueel en urgent onderwerp waar de creatieve sector een rol te vervullen heeft.
Julie’s Bicycle maakt samen met Jan van Eyck Academie, Dutch Culture/Transartists, Cape Farewell deel uit van de Green Art Lab Alliance (GALA). Ondersteund vanuit het Culturele programma van de Europese Unie wil de Green Art Lab Alliance onderzoeken wat duurzaamheid betekent voor de beeldende kunsten en vormgeving op verschillende niveaus en in nauwe samenwerking met ontwerpers kunstenaars en wetenschappers in Europa. Zie: Green Art Lab Alliance.
Julie’s Bicycle: http://www.juliesbicycle.com/
Cape Farewell: http://www.capefarewell.com/
The Incredible Shrinking Man van Arne Hendriks: http://www.the-incredible-shrinking-man.net/
Leeuwarden Fryslan 2018: http://www.2018.nl/
Publiek Gemaakt stelt zich ten doel een belangrijke bijdrage te leveren aan het vergroten van de publieke belangstelling voor kunst en vormgeving. Publiek Gemaakt stimuleert opdrachtgevers om met kunstenaars en vormgevers samen te werken aan een buitengewone openbare ruimte.
