voor opdrachten in kunst en vormgeving

Ecoduct Laarderhoogt: een Design & Construct project van Rijkswaterstaat

Rijkswaterstaat werkt aan een nieuwe verbinding van Gooise natuurgebieden bij Laren. De nieuwe natuurbrug Laarderhoogt krijgt twee ecoducten: een over de A1 en een over de Naarderstraat bij Laren. De Naarderstraat is een belangrijke toegangsweg tot het voormalige kunstenaarsdorp Laren. Rijkswaterstaat contracteert de opdracht via Design & Construct. Dat betekent dat de opdrachtnemer, in dit geval aannemersbedrijf Strukton, niet slechts verantwoordelijk is voor de uitvoering maar ook voor het ontwerp. En daarin verschilt deze werkwijze ten opzichte van meer reguliere projecten waarin de aannemer uitsluitend verantwoordelijk is voor de uitvoering.

Strukton ging voor het ecoduct over de Naarderstraat op zoek naar een architect.  Kor Zijnstra van I’M architecten maakte het ontwerp en wilde dat vervolgens verbijzonderen met een kunsttoepassing in de onderdoorgang. En dus ging Strukton ook op zoek naar een kunstenaar. Via de kunstkring Laren Blaricum kwam men bij Tamar Frank terecht. Zij maakte een ontwerp voor een lichtkunstwerk dat sterk verwijst naar de seizoenen en naar het karakter van de locatie. De onderdoorgang zal worden verlicht met rode tinten in de herfst, ijsblauw in de winter, maar ook met een warm paars wanneer in augustus de heide bloeit. Het ontwerp van Tamar Frank zit nu in de fase van definitief ontwerp.

Visualisatie: I’M architecten

Visualisatie: I’M architecten

Hoe is het voor architect en kunstenaar om binnen deze Design & Construct wijze te werken? En hoe borg je kwaliteit bij de keuze voor een kunstenaar als je zonder kunstbemiddelaar werkt?

Visualisatie: Tamar Frank

Visualisatie: Tamar Frank

‘Een aannemer die het werk wil realiseren kan bij deze opdracht van Rijkswaterstaat alleen inschrijven als hij een ontwerp heeft’ zegt Kor Zijnstra. ‘Dus heeft hij de verplichting voor het hele ontwerptraject. Dat heet ‘design en construct’. De aannemer is verantwoordelijk voor de vorm en de realisatie. Wij zien in deze werkwijze een voordeel, want de aannemer moet iets van het ontwerp vinden. Door deze gedeelde belangen waarborg je de kwaliteit van het uitvoeringstraject.’

Niet zomaar een ecoduct

Het ecoduct over de Naarderstraat moet een bijzonder object worden omdat het zich nu eenmaal bevindt op een toegangsweg naar Laren. Een dorp dat bovendien in de 19e eeuw een bekend kunstenaarsdorp was waar schilders de heidegebieden in trokken. In het ambitiedocument van Rijkswaterstaat wordt daarom gesproken van een rijke materialisering en verfijning. Architect Zijnstra ontwierp een afwijkend baksteenpatroon voor de bekleding van de buitenzijde van de brug. Daarnaast is in het aanbiedingsontwerp aan Rijkswaterstaat een bijzonder verlichtingselement in de onderdoorgang opgenomen, waarbij werd aangegeven dat dit door een kunstenaar gerealiseerd kon worden.

De welstandscommissie van de gemeente Laren omarmde dat idee. En dus kwam de kunst in een bijzondere positie terecht: als er geen kunsttoepassing in het ecoduct zou komen, dan zou de gemeente minder snel een bouwvergunning hebben afgegeven. Welstand werd dus het vliegwiel voor het kunstproject.

Visualisatie: Tamar Frank

Ook Tamar Frank merkt de bijzondere positie van de kunst in dit project. ‘Door de eis van welstand is mijn positie in dit project sterk. Mijn presentatie bij welstand was een doorbraak. Het ecoduct moest verbijzonderd worden en mocht zelfs allure krijgen vanwege haar poortfunctie naar Laren. Mijn schetsontwerp is goed ontvangen en heeft ervoor gezorgd dat het bouwwerk de gewenste goedkeuring kreeg.’

‘Ik werd rond december 2013 benaderd, een drukke periode waarin ik onder andere een werk maakte voor het Amsterdam Light Festival. Het eerste gesprek met de aannemer en de architect was op 10 januari. Op 28 januari heb ik mijn schetsontwerp gepresenteerd aan welstand. Die haast was geboden omdat Strukton een fiat van welstand moest krijgen.

Mijn ontwerpen staan nooit los van de gedachten van de architectuur en/of de omgeving waar mijn werk voor bedoeld is. Ook hier. Het gegeven van natuur lag voor de hand. Die associatie moet sterk zijn. Een mooi gegeven dat de architect gebruikt in het natuurbrug gedeelte over de A1 is een klein reliëf met blaadjespatroon als een verzonken stempel. Op den duur zal mos zich daarin gaan nestelen. Dat bewuste gebruik van de natuur vond ik een mooi gegeven. Iets dat zelf groeit.’

Anders dan anders

Er zijn nogal wat verschillen met de meer reguliere kunstopdrachten met een kunstbemiddelaar en een apart traject dat gereserveerd is voor het ontwikkelen van een kunstwerk. Over hoe Tamar Frank de manier van werken in dit project ervaart zegt ze: ‘Er werden relatief weinig eisen gesteld aan mijn opdracht. Een groot verschil met andere opdrachten vind ik ook dat ik door Strukton ben benaderd. Daardoor kon het snel gaan. Dat moest ook. En ik kon daar in meegaan. Twee weken voor een schetsontwerp is extreem kort. In een gangbare opdracht zou dat nooit gebeuren. De lijnen worden kort gehouden. Je communiceert een op een. Je kunt samen snel knopen doorhakken en er wordt niet te lang gepraat. Het traject verloopt zakelijker, ook in de communicatie. Dat bevalt me prima. Voor Strukton is dit kunstproject een praktische overweging. Ik realiseer mij dit, daarom wijd ik op inhoudelijk vlak niet onnodig veel uit. Met de architect bespreek ik de inhoud wel uitvoerig.

Kwaliteit zonder kunstbemiddeling?

Tamar Frank is een ervaren kunstenaar die haar sporen op het gebied van lichtkunst en de openbare ruimte intussen verdiend heeft. Maar wat nu als de aannemer bij een kunstenaar met minder ervaring en kwaliteit terecht was gekomen? Zijnstra: ‘Als het geen goede kunstenaar was geweest dan zou ons bureau daar op gestuurd hebben. Maar we hadden vertrouwen in deze kunstenaar en vonden haar werk direct goed.’ In dit geval is de conclusie dat de architect de (beeld)kwaliteit van het kunstwerk waarborgt en die bemiddelaarsfunctie dus op zich neemt.

Meer informatie
De website van Tamar Frank

Copyright © 2024 Publiek Gemaakt
Site: en